Dán jagi lea 30 jagi áigi go vuosttaš geardde ávvudeimmet sámi álbmotbeaivvi. Sámi álbmotbeaivve, dahje sámi nášunalbeaivvi, mii ávvudit ja fuomášuhttit sámi kultuvrra ja movt dat riggudahttá Norgga.
Mis lea olu ávvudit, maiddái sápmelaččaid olmmošvuoigatvuođaid ektui: mis leat lágat mat suddjejit sámegielaid, sámi kultuvrra ja servvodateallima ja barggu vuolde leat eanet njuolggadusat mat galget nannet dáid lágaid. Lágat ja movt daid meannudit leat dehálaččat ollašuhttit sápmelaččaid olmmošvuoigatvuođaid.
Dáruiduhttinpolitihka váikkuhusat ja suoivvanasat
Historjjás leat čáhppes balvvat. Lagabui 100 jagi dáruiduhttinpolitihkka lea váikkuhan garrasit sápmelaččaide, kveanaide ja eará minoritehtaide. 2017`s ásahii Stuoradiggi duohtavuođa- ja soabahankommišuvnna mii galgá kártet dáruiduhttinpolitihka váikkuhusaid. Boahtte geasi galgá kommišuvdna ovdanbuktit sin raporta. Sii galget maid evttohit doaibmabijuid mat galget buoridit dili. Kommišuvnna jođiheaddji Dagfinn Høybråten lea juo geažuhan ahte mii fertet vel eanet dahket gádjut, doalahit ja ovdánahttit sámegielaid ja easttadit vealaheami. Son lea maid dadjan ahte stuoraservvodagas váilu ipmárdus dasa maid sápmelaččat, kveanat ja suopmelaččat geat dološáigge ásaiduvve Norgii, leat vásihan (VG, guovvamánu 3. beaivvi 2023).
Váilevaš máhttu ja negatiiva guottut ja gáttut sáhttá buktit vealaheami ja vaššiságaid. NIM raporta Guottut sápmelaččaide ja minoritehtaide Norggas (2022) duođašta ahte leat negatiiva guottut ja gáttut sápmelaččaide ja ahte oallugat leat vásihan vaššiságaid sámiid vuosttá, juogo joavkun dahje ovttaskas olmmožin. Dát lea dábáleamos Gaska- ja Davvi-Norggas.
Fovsen-duopmu ja sisabahkkemat sámi geavahanguovlluide
Sihke NIM ja Duohtavuođa- ja soabahankommišuvdna leat gažadan Olju- ja energiijadepartemeanta Fovsen-duomu čuovvoleami ektui. Alimusriekti lea dadjan ahte bieggamilluid huksen leat rihkkon sápmelaččaid rivttiid ON konvenšuvnna siviila ja politihkalaš rivttiid birra (SP) artihkal 27 vuođul. Go Alimusriekti dan lea cealkán, dat geatnegahttá stáhtalaš eiseválddiid njulget rihkkumiid, muhto dássážii ii leat vel dat dáhkkon. NIM lea bivdán departemeanta farggamusat čuovvolit ášši ja mearridit doaibmabijuid mat bissehit ja njulgejit olmmošvuoigatvuođarihkkuma. NIM ballá olles dát ášši váikkuha luohttámuššii gaskkal sápmelaččaid ja stáhtalaš eiseválddiid.
Eará ovdamearka makkár váikkuhusat sisabahkkemin sáhttet leat, leat Áltá-akšuvnnat 80-logu álggus. Dan muitalusa beassat daid beivviid oaidnit filmmas Ellos eatnu – La elva leve. Filbma lea dáhkkon Álttájoga buođđumiid dáhpáhusaid vuođul, main boađus lei ahte Alimusriekti vuosttaš geardde meannudii sápmelaččaid olmmošvuoigatvuođaid SP artihkal 27 vuođul. Dat meannudeapmi, movt SP artihkal 27 suddje sápmelaččaid rivttiid, šattai dehálaš oassi dasa áhte sápmelaččaid vuoigatvuođat maŋŋel čálloje Vuođđoláhkii.
Sápmelaččaid olmmošvuoigatvuođat leat otne sihkkaraston olmmošvuoigatvuođalágas ja Vuođđolágas, muhto ii leat doarvái ahte dus leat dat rievttit báhpira alde, fertet maid oažžut ávkki dain rivttiin. Sápmelaččaid riektedilli lea otne olu buoret go soames moaddelot jagi das ovdal, ja dat dieđusge lea ávvudanveará, vaikko eat leat vel ollen mollii.
Lihkku beivviin!
PS. Min fáddásiidduin gávnnat eanet dieđuid das maid NIM bargá sámi áššiid ektui.